Sejauhmanakah anda bersetuju dengan pernyataan,
British telahpun campur tangan dalam hal ehwal negeri Melayu sebelum perjanjian
Pangkor 1874?
* [Nota: Artikel ini hanyalah artikel yang bersifat akademik semata-mata dan tidak mengambarkan pandangan Organisasi]
1.0 Pengenalan
Banyak
tulisan sarjana barat yang menyatakan bahawa British campur tangan bermula pada
tahun 1874 iaitu selepas Perjanjian Pangkor, malah menganggap peristiwa sebelum
tahun 1874 sebagai bersifat peribadi atau suatu kemalangan (accidental) yang
tidak dapat dielakkan.[1] Bagi Tarling sebahagian daripada tindakan
British adalah bersifat strategik misalnya British cuba mengelak daripada
berkonflik dengan Siam.[2] Pandangan ini mungkin benar bila menyentuh
hal ehwal negeri-negeri Melayu di utara tetapi tindakan British di
negeri-negeri selatan Tanah Melayu berbeza, seperti kata C.M. Turnbull bahawa
“… on the whole this policy [non-intervention]
worked effectively in the northern states of Kedah, Kelantan and Terengganu but
came under increasing strain in the southern states.”[3] Pernyataan Parkinson di sokong oleh Tarling
tetapi secara praktis kita lihat berlaku pertentangan dengan Siam yang melibatkan urusan dalaman
negeri Perak. Malah bagi Emrys Chew pemahaman peristiwa selepas tahun 1874
perlu mengambil kira episod sebelum tahun 1874 yang melibatkan Pulau Pinang
(1786), Benkulen dan Jawa (1811), Singapura (1819), dan Melaka (1824).[4] Justeru
penulis bersetuju dengan pernyataan bahawa British telahpun campurtangan di
negeri-negeri Melayu sebelum tahun 1874 dengan menyentuh perbincangan tentang penglibatan
di Johor 1819, Naning (1830/1832), Perak, dan Pahang/Terenganu yang ditafsirkan
sebagai campur tangan dalam urusan dalaman sesebuah negeri atau wilayah Melayu.
Justeru dalam perbincangan ini penulis akan membincangkan beberapa siri
campurtangan sebelum tahun 1874 iaitu campur tangan dalam urusan takhta di
Johor 1819, perjanjian Inggeris-Belanda 1824, perang Naning, perjanjian Burney
dan Low di Perak, dan campur tangan di Pahang dan pembedilan Kuala Terengganu.
2.0 Campur tangan Selepas tahun 1874
2.1 Campur tangan dalam urusan takhta di Johor
1819
Setelah
tamatnyanya Perang Napoleon di Eropah dan termetrainya Konvensyen London 1814,
maka British terpaksa memulangkan semula semua tanah jajahan Belanda di seberang
laut yang diduduki melalui surat-surat Kew 1795. Penyerahan beberapa wilayah
yang begitu strategik untuk perdagangan mendapat bantahan daripada
pegawai-pegawai SHTI di Timur. Walau bagaimanapun untuk menjaga hubungan baik
penyerahan tetap dilakukan mengikut perjanjian. Dasar monopoli perdagangan Belanda di Timur banyak menyusahkan pedagang
British.[5] Justeru, keperluan untuk memperoleh
pusat perdagangan di Asia Tenggara yang mampu menjadi pusat pengumpulan hasil
perdagangan Kepulauan Melayu dan menyekat monopoli perdagangan Belanda sangat
diperlukan.
Justeru,
Stanford Raffles telah melihat Singapura sebagai destinasi yang sesuai
disebabkan memiliki lokasi yang begitu strategik bagi mengawal laluan
perdagangan antara China dan India dan juga terletak di tengah-tengah Asia
Tenggara. Peluang untuk mendapatkan Singapura timbul apabila wujud masalah
perwarisan takhta di Johor. Sultan Mahmud III memiliki dua orang putera iaitu
Tengku Hussein dan Tengku Abdul Rahman. Semasa kemangkatan sultan Abdul Rahman
III, Tengku Hussein yang sepatutnya menggantikan ayahandanya sedang berada di
Pahang. Justeru adik beliau telah dilantik bagi menggantikannya sebagai Sultan.
Keadaan ini menimbulkan rasa tidak puas hati Tengku Hussein dan membawa kepada
perebutan takhta di Johor.
British
telah campur tangan dengan membantu Tengku Hussein mendapatkan takhta sebagai
Sultan Johor melalui satu perjanjian pada 16 Februari 1819. Melalui perjanjian ini maka secara rasmi
British telah campur tangan dalam urusan penentuan takhta di kalangan raja-raja
Melayu. Walaupun perjanjian ini dibayangi oleh hasrat untuk memperoleh pusat
perdagangan yang strategik tetapi perjanjian ini secara tidak langsung dilihat
sebagai titik awal penglibatan awal British di Tanah Melayu.
Selain campur tangan dalam urusan
penentuan sultan, British telah membuat satu persetiaan antara Johor dan Great
Britain pada 2 Ogos 1824. Melalui perjanjian ini juga British telah berkuasa
sepenuhnya di Singapura dan berhak mentadbir pelabuhan dan melaksanakan sistem
perundangan British di Singapura. C.M. Turnbull membuktikan dengan jelas
usaha campur tangan ini dalam dua objektif iaitu:[6]
- Mengeluarkan pengaruh pemimpin-pemimpin Melayu daripada Singapura.
- Mengasingkan Singapuran daripada politik Melayu
Justeru, pernyataan Sadka bahawa campur tangan hanya berlaku melalui “..the creation and control of the organs of
government by the residents..”[7]
adalah tidak benar. Rasionalnya apabila jawatan penting telah ditentukan dan
diiktiraf oleh British maka telah membuktikan wujudnya unsur campur tangan
dalam pentadbiran dan politik negeri-negeri Melayu.
2.2 Perjanjian Inggeris Belanda 1824
Perjanjian
ini dibuat dengan membahagikan alam Melayu kepada dua lingkungan pengaruh tanpa
merujuk kepada negeri-negeri Melayu di Tanah Melayu, kepulauan Riau dan
Sumatera. Tindakan British dan Belanda ini sebenarnya untuk menyelesaikan
masalah pertelingkahan di antara Belanda dan British tentang beberapa wilayah
yang diduduki dengan mengenepikan pandangan sultan negeri-negeri Melayu.[8] Ini adalah usaha awal bagi membuka laluan
kepada usaha besar-besaran untuk menguasai keseluruhan Tanah Melayu. Perjanjian
17 Mac 1824 ini telah memecah empayar Johor-Riau tanpa persetujuan daripada
pemerintah Johor-Riau. Berdasarkan
perjanjian tersebut, kawasan Selatan Singapura berada di bawah pengaruh
Belanda manakala di atas garisan yang melibatkan Singapura di bawah pengaruh
British. Kedua-dua kuasa ditegah
daripada membuat perjanjian dengan mana-mana negeri yang berada di luar lingkungan
pengaruh masing-masing. Situasi ini menunjukkan Belanda dan British telah
membahagikan alam Melayu tanpa merujuk kepada pemerintah di Tanah Melayu atau
Sumatera.
Akibat daripada perjanjian ini empayar
Johor-Riau telah berpecah kepada dua lingkungan pengaruh. Kepulauan Riau
dikuasai oleh Belanda manakala Johor menjadi wilayah Inggeris. Perjanjian ini
juga turut menyatakan bahawa kedua-dua wilayah Johor-Riau tidak lagi mempunyai
hubungan politik dan ekonomi.[9] Justeru, di sini jelas British
telah campur tangan bukan hanya dari sudut soal politik Melayu tetapi juga
terlibat dalam pemecahan sempadan dan memporak peranda sistem ekonomi yang
membawa kepada kemerosotan Kerajaan Riau.
Melalui perjanjian 1824 ini, pihak British
tidak akan ada pencabar dalam usaha meluaskan pengaruh secara rasmi selepas
tahun 1874. British bebas membuat sebarang hubungan politik dengan
negeri-negeri Melayu. Ini terbukti dengan campur tangan British di Tanah Melayu
untuk menguasai ekonomi terutamanya bijih timah. Penguasaan Inggeris bukan
sahaja dari segi ekonomi malahan juga politik. Ini terbukti apabila Inggeris
campur tangan dalam hal ehwal politik tempatan dengan memperkenalkan sistem
residen. Tujuannya adalah untuk menguasai sistem pentadbiran dan pemerintahan
negeri-negeri Melayu agar kestabilan dapat dicapai dan pada akhirnya kegiatan
ekonomi mereka akan berjalan lancer tanpa ada gangguan.
2.3 Naning
Masalah Naning
timbul daripada status Naning yang tidak jelas sama ada milik Belanda ataupun
sebuah daerah bebas. Bukti yang menunjukkan Naning adalah milik Belanda adalah
berdasarkan peta lama yang ada semasa Belanda memerintah Melaka. Bagi
masyarakat Minangkabau dan penduduk Naning, mereka adalah wilayah yang bebas
dan ditadbir oleh Orang-orang Besar Ampat Suku.[10] Walaupun Naning dibawah pengaruh Belanda tetapi tidak ditadbir secara
terus oleh Belanda seperti Melaka.[11] Melalui perjanjian yang termetri
pada tahun 1643; selepas serangan Belanda ke atas Naning yang mensyaratkan
Naning membayar 1/10 hasil tanaman kepada Belanda di Melaka. Anggarannya
sekitar 400 gantang padi. Pada tahun 1746 satu lagi perjanjian ditandatangani
dengan pihak Belanda. Melalui perjanjian ini
penjualan bijih timah hanya boleh dilakukan dengan pihak Belanda. Akan
tetapi secara praktisnya cukai ini tidak pernah dikutip dan hanya menerima sebahagian
kecil daripada bayaran dalam bentuk beras setiap tahun. Pada tahun 1795,
British mengambil alih pentadbiran Melaka. Menjelang tahun 1801 satu perjanjian
telah ditandatangani antara Leftenan-Kolonel Aldwel Taylor dan Penghulu Naning,
Dol Said dan Orang-orang Besar Naning. Melalui perjanjian ini sekali lagi
British menuntut bayaran satu persepuluh hasil Naning seperti perjanjian tahun
1643. Semasa pentadbiran Belanda sebelum 1795, Naning diberi kebebasan menjalankan
peraturan dan undang-undang Naning. Begitu juga selepas 1818 hingga mac 1825
kebebasan ini dikekalkan.[12] Selepas perjanjian Inggeris-Belanda
1824, status Naning menjadi satu persoalan disebabkan ia tidak jelas.[13] Perbezaan tafsiran status membawa
kepada krisis di antara British dan Naning.
Apabila British
berkuasa di Melaka mulai April 1825, British mendakwa Naning adalah kepunyaan
British. Bagi mengesahkan status Naning W.T. Lewis yang merupakan Penyelia
Tanah di Melaka untuk membuat penyelidikan tentang status Naning. Hasil
penyelidikan beliau mendapati bahawa Naning adalah milik SHTI. Walau
bagaimanapun pandangan ini tidak dipersetujui oleh Garling yang juga merupakan
Residen Kaunselor di Melaka. Garling menyatakan kedudukan Naning adalah tidak
jelas.[14] Walau bagaimanapun Fullerton berkeras dan
menganggap Naning merupakan sebahagian daripada Melaka dan menuntut pembayaran
cukai satu persepuluh daripada hasil Naning.[15] Hasil laporan W.T. Lewis terhadap
Naning turut menyatakan bahawa terdapat kelemahan dalam pentadbiran Naning dan
penyelewengan oleh Orang-Orang Besar Naning. Laporan ini mengesyorkan agar
British campur tangan dalam pentadbiran Naning. Selain itu tindakan Dol Said
menyelesaikan kes jenayah di Naning pada tahun 1828 dianggap oleh British telah
melanggar Undang-undang Negeri Selat. Dakwaan
ini dibantah oleh Penghulu Dol Said dan beliau menyatakan bahawa Naning adalah
negeri yang bebas. Pada tahun 1831 Gabenor Robert Ibbetson mengambil keputusan
sepasukan tentera seramai 150 orang untuk menawan Naning. Justeru, bermulalah
perang Naning dalam dua fasa iaitu perang Naning pertama 1831 dan Perang Naning
kedua 1832.
Dalam perang
Naning pertama 1831, yang berlangsung selama 18 hari berakhir dengan kemenangan
kepada pihak Naning. Kemenangan ini berpunca daripada perpaduan orang Melayu
iaitu adanya bantuan daripada negeri-negeri jiran seperti Seri Menanti, Rembau
dan Sungai Ujong. British berundur ke Melaka pada 24 Ogos 1831. Antara sebab
utama kemenangan orang Melayu ketika itu ialah perpaduan yang wujud di kalangan
orang Melayu dan sokongan pemimpin Melayu dari daerah lain.[16] Dalam perang Naning yang kedua pada
7 Februari 1832, pihak Naning telah tewas ditangan British dan menyebabkan
Naning ditawan dan menjadi daerah taklukan Melaka.
Kekalahan ini
berpunca daripada pengkhianatan orang Melayu dan pembesar negeri jiran yang
bersubahat dengan British khususnya Raja Ali dan Syed Syaaban. Dengan kekalahan
ini semua undang-undang dan peraturan Melaka akan dikuat kuasakan di Naning. Malah
wilayah Naning telah dibahagikan kepada daerah yang lebih kecil. Dengan itu
peranan jawatan Penghulu Naning turut dikecilkan kepada mukim sahaja. Pertikaian
dengan Naning jelas menunjukkan penglibatan British secara tidak sedar dalam
hal ehwal politik negeri-negeri Melayu.[17] Penaklukan ini membuktikan bahawa British
telah campurtangan dalam hal ehwal negeri Melayu sejak awal abad ke-19 dan
bukannya pada tahun 1874.
2.4 Perak - Perjanjian Burney dan Perjanjian Low
Melalui perjanjian Burney 1826, British telah campur tangan
dalam politik negeri-negeri Melayu dengan menghadkankan pengaruh Siam
hingga di sempadan Kedah dan Perak sahaja.[18] Pada
tahun 1826 Gabenor Negeri-negeri Selat telah menghantar James Low ke Siam bagi memaksa pelaksanaan Perjanjian Burney
dengan Siam.
Perak diminta jangan menghantar
bunga emas, tentera atau membenarkan pegawai Siam berada di Perak. Perak yang
enggan menentang Siam dan bimbang dengan keselamatannya mengakibatkan James Low
membuat satu lagi persetiaan bersama Perak. Melalui perjanjian ini juga Perak
tidak dibenarkan membuat hubungan dengan Siam dan Selangor tanpa kebenaran
Inggeris. Sebagai balasan British akan melindungi negeri Perak daripada ancaman
Siam.[19] Perak dminta untuk menyerahkan Daerah Dinding dan Pulau Pangkor kepada
British. Bagi penulis, walaupun perjanjian ini tidak pernah di ratifikasikan oleh
SHTI di Culcutta tetapi tindakan SHTI yang menyebelahi Perak dalam isu Kerian
ketika menentang Kedah menunjukkan pengiktirapan
kepada perjanjian. Di sini jelas bagaimana tindak tanduk British telah menunjukkan
adanya unsur-unsur campur tangan dilakukan ke atas hal ehwal negeri-negeri
Melayu. Di sini jelas Perak telah dihalang daripada mengendalikan
urusan luar negeri mereka.
2.5 Pahang dan Pembedilan Terengganu 1862
Pada tahun 1853,
Bendahara Ali mengambil kesempatan untuk membebaskan Pahang dari Johor apabila
Johor menjadi lemah. Sebelum mangkat beliau mewasiatkan agar pentadbiran Pahang
akan diserahkan kepada putera Wan Mutahir dan Wan Ahmad pula dianugerahkan
kawasan Endau.[20] Akan tetapi Wan Mutahir yang
dilantik sebagai enggan menyerahkan Endau kepada Wan Ahmad seperti mana mengikut
wasiat. Wan Ahmad yang diusir dari Pahang telah pergi ke Singapura untuk
memohon bantuan British bagi mendapat kembali haknya. GabenorNegeri-negeri Selat, Blandell
enggan membantunya kerana ketika itu British mengamal dasar tidak campur tangan
di Negeri-negeri Melayu. Wan Ahmad kemudiannya ke Terengganu dan membuat
serangan ke atas Pahang melalui Kemaman. Tindakan Sultan Mahmud (Lingga) yang
memohon bantuan pihak Siam bagi mengembalikan hak Wan Ahmad telah menimbulkan
rasa kurang senang British. Pada Oktober 1862, Sultan Mahmud (Lingga) tiba di
Terengganu dengan angkatan Siam untuk membantu Wan Ahmad menyerang Pahang. Arahan
agar Sultan Mahmud (Lingga) agar tidak melibatkan diri di Pahang tidak
diendahkan maka British telah menghantar kapal perang ke Kuala Terengganu dan
membedil Kuala Terengganu pada 4 November 1862. tindakan ini merupakan amaran
kepada Sultan Mahmud (Lingga) dan Siam agar tidak melibatkan diri di Pahang.
Tindakan British untuk
menegah campur tangan luar dalam isu Pahang telah menafikan hubungan di antara
kerabat di raja Pahang dan Johor. Justeru, ini turut dilihat sebagai
tindakan campur tangan. Malah tindakan membedil British disifatkan oleh SHTI di
Culcutta sebagai, “… a most disgraceful occurrence
to the British name and arms, the most cruel outrage that has taken place in
the Eastern seas, and as impolitic as it was unjust and cruel.”[21] Malah kebenaran yang diberikan kepada
Temenggong Abu Bakar untuk membantu
Bendahara Wan Mutahir pada tahun 1862 ditafsirkan sebagai tindakan untuk
campur tangan dalam urusan negeri Pahang.
3.0 Kesimpulan
Jelas melalui perbincangan di atas menunjukkan bahawa British
telahpun campur tangan dalam hal ehwal negeri-negeri Melayu sama ada melalui
tindakan peribadi ataupun secara tidak sengaja (accidental). Malah usaha pada tahap ini lebih merupakan usaha
awal dalam merintis kepada tindakan rasmi 1874. Adapun pernyataan bahawa campur
tangan hanya berlaku selepas tahun 1874, ia hanya tindakan yang diakui secara
rasmi oleh British disebabkan tindakan tersebut direstui oleh Pejabat Tanah
Jajahan di London. Malah tindakan pada tahun 1874 juga akibat daripada usaha
British untuk mengelak pertelingkahan di negeri-negeri Melayu menganggu bekalan
bijih timah dan perdagangan British dengan China. Sebarang perubahan dalam sistem
tradisional Melayu yang berpunca daripada tekanan pihak luar membuktikan
wujudnya campur tangan. Penyataan rasmi atau tidak sesuatu tindakan dilihat
hanya bersifat sebagai alasan atau lebih kepada ‘di atas kertas’ sahaja malah
tidak akan memadam fakta sejarah terhadap peristiwa yang dilakukan sebelum
daripada tindakan rasmi.
BIBLIOGRAFI
Abdullah
Zakaria bin Ghazali. Sejarah Ringkas
Naning, diperoleh daripada http://portalfsss.um.edu.my/portal/uploadFolder/pdf/sejarah%20ringkas%20Naning.pdf; Internet (diakses pada
6 Ogos 2010).
Cave, Jonathan. “Naning in Melaka”. Dalam Journal of the Malayan Branch Royal Asiatic Society (JMBRAS) Monograph No. 16. 1996. 78-127
Cowan,
C.D. Nineteenth-Century Malaya: The
Origins of British Political Control, London:
Oxford University Press, 1961.
Emrys Chew, “The Naning War, 1831-1832: Colonial
Authority and Malay Resistance in Early Period of British Expansion”, dalam Modern Asian Studies, 32, 2, (1998).
351-387.
Mills, L.A.
“British Malaya 1824-1867”. Dalam Journal of the Malayan Branch Royal Asiatic
Society (JMBRAS), Vol. 33, Part 3.
1960.
Norhalim bin Hj. Ibrahim. Sejarah Linggi: Pintu Gerbang Sejarah Pembangunan Negeri Sembilan. Shah Alam: Penerbit Fajar Bakti, 1998.
Parkinson, C. N. British Intervention in Malaya
1867-1877. Singapore: University of Malaya Press, 1960.
Tarling, Nicholas. British Policy in the Malay Peninsula
and Archipelago 1824-1871. Kuala
Lumpur: Oxford Universities Press, 1969
Turnbull, C.M. The Straits Settlements 1826-1867: India Presedency to Crown Colony. Singapore:
Oxford University Press, 1972.
[1] C.
N., Parkinson, British Intervention in Malaya 1867-1877, (Singapore: University of Malaya
Press, 1960), -.
[2]
Nicholas Tarling, British Policy in the
Malay Peninsular and Archipelago 1824-1871, (Kuala Lumpur: Oxford
University Press, 1969), hlm. .
[3]
C.M. Turnbull, The Straits Settlements
1826-1867: India
Presedency to Crown Colony,
(Singapore: Oxford University Press, 1972), hlm. .
[4]
Emrys Chew, The Naning War, 1831-1832: Colonial Authority and Malay Resistance
in Early Period of British Expansion, Modern
Asian Studies, 32, 2, (1998), hlm.
[5] L.A., Mills, British Malaya 1824-1867, Journal of the Malayan Branch Royal Asiatic
Society (JMBRAS), Vol. 33, Part 3
(1960), hlm.
[6]
C.M. Turnbull, The Straits Settlements
1826-1867: India
Presedency to Crown Colony, hlm.
[7]
Emily Sadka, The Protected Malay States
1874-1895, (Kuala Lumpur: University of Malaya Press, 1968), hlm.
[8]
Nicholas Tarling, British Policy in the Malay Peninsula and Archipelago 1824-1871, (Kuala
Lumpur: Oxford Universities Press, 1969), hlm. .
[9]
Sila rujuk Artikel VIII hingga XV. L.A., Mills, British Malaya
1824-1867, (Selangor: MBRAS (22), 2003), hlm.
[10]
Emrys Chew, The Naning War, 1831-1832: Colonial Authority and Malay Resistance
in Early Period of British Expansion, Modern
Asian Studies, 32, 2, (1998), hlm.
[11]
C.M. Turnbull, The Straits Settlements
1826-1867: India
Presedency to Crown Colony, hlm. .
[12]
Abdullah Zakaria bin Ghazali, Sejarah
Ringkas Naning, diperoleh daripada http://portalfsss.um.edu.my/portal/uploadFolder/pdf/sejarah%20ringkas%20Naning.pdf,
13. (diakses pada 6 Ogos 2010)
[13] Norhalim bin Hj. Ibrahim, Sejarah Linggi: Pintu Gerbang Sejarah Pembangunan Negeri Sembilan,
(shah Alam: Penerbit Fajar Bakti, 1998), .
[14]
Laporan oleh Garling tentang Naning dan beberapa hasil perbincangan sila lihat Jonathan Cave, Naning in Melaka, Journal
of the Malayan Branch Royal Asiatic Society (JMBRAS), Monograph No. 16.
1996,
[15]
Tuntutan agar Naning patuh kepada undang dan peraturan Melaka telah diminta
oleh British sejak tahun 1807 iaitu menegah Penghulu Naning daripada
melaksanakan kes jenayah di Naning.
[16]
Sila lihat tulisan Norhalim bin Hj. Ibrahim, Sejarah Linggi: Pintu Gerbang Sejarah
Pembangunan Negeri Sembilan, hlm. .
[17]
C.M. Turnbull, The Straits
Settlements 1826-1867, hlm.
[18]
C.D. Cowan, Nineteenth-Century Malaya: The Origins of British Political Control,
(London: Oxford University Press, 1961), hlm. .
[19] Ibid., .
[20]
C.M. Turnbull, The Straits
Settlements 1826-1867, hlm.
[21]
Ibid., hlm. .
Tiada ulasan:
Catat Ulasan